Labranda'daki Karya Tapınağı Kazıları

Labranda örenyeri Türkiye'nin Ege Bölgesi'ndedir. Şehir dışında, yaklaşık 750 metre yükseklikteki bu Karya tapınağı, Muğla'da bugünkü Milas (eski ismiyle Mylasa) ilçesinin yakınında, Latmos Tepesi'nin güney eteklerine oturtulmuştur. Bugün Milas'ı Labranda'ya bağlayan 15 kilometrelik yol, aslında MÖ IV. yüzyılda yapılmış kutsal yolun izlediği güzergahtır.

Labranda'dan bahseden edebi kaynaklar pek çoktur. Herodot'tan Claudius Aelianus, Strabon, Plutarkhos ve Yaşlı Plinius'e Labranda, yalnızca güneybatı Ön Asya için son derece önemli bir tapınak merkezi olarak değil ayrıca Karyalı savaş komutanlarının düzenli olarak toplandıkları bir siyasal merkez olarak anlatılır.

Tanıtım

Labranda, Karya'nın eski başkenti Mylasa'nın şehir dışındaki başlıca tapınağıdır. Yerin adı çift balta yani labrisi taşıyan Labrandalı Zeus'tan gelir. En eski seramik kalıntılarının MÖ VII. yüzyıla dayandığı bu tapınağın kökleri iyi bilinmemektedir. MÖ VI. yüzyılın sonlarında tapınak, çift kolon ve çift pilasterli (distyle in antis) mermer bir mabet ile çok kenarlı kaplamayla bezeli bir taraça duvarından ibaretti. Labranda bölgedeki önemini, MÖ IV. yüzyılda Hekatomnos Hanedanlığı sırasında kazandı. Önce Mausolos sonra kardeşi İdrieus, burayı büyük bir Karya tapınak merkezi haline getirmek için uğraştılar. Otuz yılı biraz aşan bir süre sonunda devasa bir mimari bütünün süslediği bir dizi geniş taraçanın inşaası ile araziyi sil baştan düzenlediler. Bunlar arasında eski tapınağın yenilenmesi, mabede yönelen iki giriş avlusunun inşaası, adakların tüketildiği büyük yemeklere ev sahipiliği yapan A ve B Andronlarının dikilişi, (45 metreyi aşan) uzun Doğu Revağı, Kuzey Revağı, bir dizi çeşme ve mozoleyi sayabiliriz. Bunun yanı sıra, Hekatomnidler, bir kale ağı ile geniş bir yüksekliğe (akropolis) kurulmuş kutsal alan temenosun yalnızca kendisini değil aynı zamanda beş burcun sağladığı girişlerini de bir başkente yakışırcasına korumaya çabalamışlardır.

Tarihçe

Araştırmalar ve İsveç kazılarının Fransa ile ortak yürütülüşünün tarihi

Labranda, Antik dönem kaynaklarınca uzun zamandır bilinedursun, örenyerinin modern zaman araştırmacıları tarafından yeniden ele alınışı 1830lu yılları bulmuştur. Burada yürütülen yapıları ilk kağıda dökme çalışması, Antik Yazıt ve Eserler Akademisi'nin (Académie des Inscriptions et Belles Lettres) üyesi, dönemin milli eğitim bakanı tarafından Yunanistan ile Ön Asya'da araştırmalar yapmak üzere görevlendirilen Philippe Le Bas isimli bir Fransız tarafından gerçekleştirilmiştir.

Philippe Le Bas Labranda'yı 17 Mars 1844'te ziyaret etmiştir. Revue Indépendante Dergisi'nin Mayıs-Haziran 1844 sayısında yayınlanmış mektubundan şu alıntı, araştırmacının tapınaktan ne denli etkilendiği göstermektedir : "… işte sonunda yorucu araştırmalarımın konusu, Labranda'daydım. Strabon, buradaki Jupiter Stratius tapınağının son derece eski olduğundan bahseder. Yayladaki mabedin kalıntıları, herşey, çok eskilere uzanan Antik dönemin habercisi. Bu, şimdiye kadar gördüklerime hiç benzemeyen birşey…".

Örenyerindeki kazılar, ancak 1948'den sonra Uppsala Üniversitesi'nde klasik arkeoloji profesörü İsveçli Axel W. Persson gözetiminde başlamıştır. Elli yıl boyunca, tapınağın üçte ikisi gün yüzüne çıkartılmıştır. Bu vesileyle, 1955'ten 1995'e toplam on cildi bulan bir yayın dizisi ortaya çıkmıştır.

1980 ve 1990 arası dönemde alandaki kazı çalışmaları yavaşlamış ancak 2004'te Uppsala Üniversitesi klasik arkeoloji profesörü Lars Karlsson yürütücülüğünde yeniden başlamıştır. Araştırmacının amacı hanedanlığın geç dönemleri ve tapınak bölgesi gibi şimdiye dek hiç ele alınmamış noktalarla ilgilenmek olmuştur. 2011 yılında Olivier Henry'nin yürütücü olarak atanmasının akabinde Fransız Labranda Arkeoloji Çalışmaları, Fransa Dışişleri Bakanlığı tarafından başlatılmış, Olivier Henry 2012'de kazı yöneticisi görevine getirilmiştir.

Labranda Sit Alanı'nın önemi

Labranda, büyük merkezlerden uzak, şehirdışında, dağlık bir araziye kurulmuş bir tapınak olmasından ötürü günümüze son derece iyi korunmuş bir şekilde gelmiştir. Bu da bize, kökleri tam olarak belli olmayan ve varlığı bin yıldan fazla süren bir kavmin kurduğu, Karya Kültürü'nün yansıması olan ve dini olduğu kadar siyasal önem taşıyan bu merkezi inceleme fırsatı sunmaktadır.

Günümüzde Karya, kültürünün ifadelerini öne çıkaran birçok çalışmaya konu olmaktadır. Bu kültürel sorunsal çerçevesinde, Labranda gerek bölge, gerekse mimari tarihi açısından son derece özel bir yere sahiptir. Devasa andronlar ilkdefa Labranda'da bulunmuş, çeşitli mimari tarzların beraber kullanılmalarının ilk örneği ile Labranda'da karşılaşılmış, ayrıca yalnızca Yunan mabetlerine özgü olarak, şehirdışındaki bir tapınağa bağlı çok büyük bir nekropolün varlığına yine Labranda'da rastlanmıştır.

Tapınağın mimari gelişimi ve bölge için önemi, MÖ 4 yüzyılda Hekatomnos Hanedanlığı'nın o zamanların bu mütevazı tapınağını tüm Karya'da büyük bir hac merkezine dönüştürme arzularıyla özellikle ilgilidir. Labranda, bu dönemde Hekatomnoslar'ın gücü ve Karya kültürünün göstergesi haline gelmiştir. Sit, dar bir alanda (temenos 150 m. uzunluk ve 100 m. genişliğindedir) Karya'nın başlıca siyasal ve kültürel simgelerini bir araya getirmiştir. MÖ 4. yüzyıldaki planlama, o kadar kapsamlıdır ki sonradan yapılan değişiklik ya da eklemeler çoğunlukla sit alanının kenarlarında olup sayıca pek azdır.

Bununla beraber Labranda tarihi yalnızca Hekatomnos dönemi ile sınırlı değildir. Son derece zengin yazıt ve sonraki dönemlere ait kalıntılar az sayıda da olsa büyüklükleriyle tapınağın Helenistik dönem boyunca canlılığının bir kanıtıdır. Roma devrinin sonuna kadar birçok imparator ve vali Labranda rahipleri tarafından kutsanmıştır.

Yani Labranda'yı incelemek yalnızca Karya kültürü ve halkının seyri hakkında değil, tarih boyunca şehirdışı tapınaklarının Arkaik dönem sonundan Bizans hakimiyetinin ortasına kadar devam eden uzun süreçte devamlılık ve dönüşümleri ile ilgili çalışma imkanı sunmaktadır.

Araştırma

Araştırma konuları

Son senelerdeki Labranda çalışmaları herşeyden önce üç ana konu ekseninde şekillenmektedir. Tapınağın savunma düzeni, temenosu çevreleyen (içinde ayrıca devasa bir anıt mezar bulunan ) büyük nekropol ve geç dönemlerdeki yerleşim.

J. Bild'in savunduğu ve basılan doktora tezi bu son konuyu irdeler. MÖ 5. yüzyıldan Roma döneminin sonuna varan kapsadığı tarih diliminin uzunluğu, Antik Karya insanının yaşadığı önemli toplumsal, ekonomik ve siyasal değişimleri yansıtan Nekropol öğelerinin çeşitliliği ile şimdiden ne büyük önem taşıdığını belli etmiştir ve bu konudaki çalışmalar halen sürmektedir. Özellikle, tapınağın üzerindeki büyük akropol gibi örenyeri etrafındaki bilindik 6 alanda yapılan kazıların ardından savunma düzeniyle ilgili araştırma ise basım aşamasındadır. Ayrıca bugün ayrı bir araştırma, büyük akropolü ele almaktadır.

2012'den beri, ilgimizi temenosun içine kaydırarak aşağıdaki konular hakkında çalışmaya karar verdik : devasa anıt mezar, doğu Roma hamamları, sütunlu bina, M şeklindeki taraça ve ulaşım yolları. İnceleme raporlarının tümüne konuyla ilgili internet sitemiz, www.labraunda.org'dan ulaşılabilinir.

Değerlendirilmesi

Saha ve araştırmaların değerlendirilmesi

Turistik amaç

Temizleme
  1. Temenos içerisindeki ve dışındaki kazılı alanlarla ekibimizin işçileri düzenli olarak ilgilenmektedir.
  2. temenosun girişi diğeri de ortasındaki, örenyerinin tarihi ve genel planının yer aldığı iki büyük levhadan başka ayrıca on beş binanın her biri için ayrı tasarlanmış görselli (kroki, kesit, canlandırma) çift dilli (Türkçe-İngilizce) tanıtıcı panolar bulunmaktadır.
İşaretlendirme

Koruma, yenileme ve bakım programları

2009 itibariyle Labranda'daki taşınabilir mirası kapsamlı bir kollama ve koruma programı başlattık. Tapınağın önemli binalarından Andron A'nın restorasyonu da bu projeye eşlik etmektedir.

Mermerlerin kimyasal madde yardımıyla temizlenme ve korunması

Mermer bakımı ve koruması hakkında uzman Agneta Freccero, 2009'dan beri Labranda'nın mermerlerini koruma programı çerçevesinde uğraş vermektedir. Her sezon yalnızca birkaç parçanın işlenebilmesini sağlayan bu uzun soluklu çalışmanın amacı, yağmura maruz kalan mermerleri özellikle davetsiz yerleşen yosunlardan tamamen temizleyip taşları kendi renklerine kavuşturtmaktır. Temizliğin ardından yeniden herhangi bir yosun ya da liken oluşumunu engellemek ve taşları havadaki kirletici etmenlerden korumak için bloklar, koruyucu ince bir tabaka ile kaplanırlar. Bu program dahilinde Muğla Üniversitesi'nin Milas'taki restorasyon bölümü ile anlaşılmış ve 2012 itibariyle üç Türk öğrencinin mermer temizleme ve koruma teknikleri alanında yetiştirilmesi konusunda karara varılmıştır.

Seramiklerin korunma ve saklanması

2010 yılında arkeolojik kalıntıların korunması ile ilgili bir ortak çalışma yürütmek için İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü ile anlaşılmış ve 4 hafta boyunca seramik tamiri alanında uzmanlaşan bir öğrenci Labranda kazılarından çıkan parçalar üzerinde çalışmıştır (bkz. 67).

Andron A binasının sağlamlaştırılması ve güney duvarın kısmi tamiri

2004'te Labranda'daki Andron A binasını koruma/kollama/tamir programı başlattık. Simge haline gelmiş bu yapı, tapınağın en iyi korunmuş binasıdır. Bununla beraber Andron A'nın XX. yüzyıl başında geçirdiği depremde güney duvarı yıkılmıştır. Birtakım sondalama ve yapı yüksekliğinin üç boyutlu taramasını da içeren kapsamlı inceleme ve sabitlik ölçümünden sonra 2012 ve 2013'te binayı sağlamlaştırmaya ve güney duvarının kısmi tamirine başlayacağız. Bu tasarıyı gerçekleştirebilmek için aralarında Nemrut Dağı'nın korunması gibi büyük çaplı işlere imza atmış ve sağlam birikime sahip ODTÜ Restorasyon Ana Bilim Dalı ile irtibata geçtik. Ayrıca J.M. Kaplan Vakfı, Labranda Kazıları'nın yaklaşık 112 000 avroyu bulan tutarının yarısına yakınını karşılamayı kabul etti.

Kazı sonuçlarının duyuru ve yayımı

Arkeoloji SonuçlarıToplantısı

Bir önceki sezon yürütülmüş çalışmaların bir ön raporu Türkiye'nin yıllık Ulusal Arkeoloji Kongresi, Kazı Sonuçları Toplantısı'nda sunulur. Bu sunumun ardından kazının başlıca sonuçları Türkçe olarak yayınlanır. Malatya'da, 2011'de kazı başkanı Olivier Henry, 2010 sonuçlarını Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü ile Kazılar ve Araştırmalar Daire Başkanı Melik Ayaz huzurunda açıklamıştır.

Opuscula ve Anatolia Antiqua

Yıllık Toplantı dizisinin yanı sıra, bir senelik rapor da İsveç araştırma gazetesi Opuscula ile IFEA'nın süreli yayını Anatolia Antiqua'da yayımlanmaktadır.

Bildiri kitabı

2008'de Stockholm'da düzenlenen, uluslararası 26 uzmanın katkısıda bulunduğu Labraunda and Karia adlı konferansın bildiri kitabı, 2010'da Boreas dizisinden çıktı.

Konferans ve seminerler

Her sene Labranda ile ilgili iki gün süren konferanslar düzenlenmektedir. Bunlardan ilki kış başında, Stockholm Akdeniz Antik Medeniyetleri Müzesi'nde ikinci ise genelde ilkbahar sırasında İstanbul İsveç Araştırma Enstitüsü'nde yapılmaktadır. Ortak ve sponsorların bir araya geldiği bu toplantıda bir önceki sezonun kazı sonuçlarına ayrıntılı şekilde değinilmektedir. Yılda iki kere gerçekleşen bu toplantıların yanı sıra Labranda ekibi uluslararası kolokyumlara katılmakta ya da örenyeri ile ilgili konferanslara davet edilmektedirler.

Sergi

2009'da Labranda ile ilgili bir fotoğraf sergisi düzenlemek için çalıştık ve sergi, ocak 2010'da Labranda ve Çomakdağ üzerine bir kitabın basımı ile aynı zamanda açıldı. Sergi, ardından Roma, Helsinki ve Stockholm'de de seyirci buldu.

Son raporlar : andron, nekropol, surlar, Bizans Dönemi

Uppsala Üniversitesi, Labranda Kazıları'nın bitirme raporları yayımlanmasıyla Labranda – İsveç Kazı ve Araştırmaları (Swedish Excavations and Researches) isimli yayınından 1955 yılından bu yana on cilt çıkarmıştır. P. Hellstrom ve T. Thieme'in ortaklaşa imzalayacağı Andronlar hakkındaki gelecek cildin 2013'te basılması planlanıyor. Aynı yıl basılacak geç dönem kalıntılarını, 2014'te surlara ilişkin sayı ile 2015'te nekropol ile ilgili cilt izleyecek.

Turistik rehber

2008'de Ege Yayınları P. Hellstrom'un kaleme aldığı bir turistik rehber yayımladı. Rehber, yalnızca sit alanı ve kazıların geçmişi hakkında değil tapınağın kalıntıları hakkında da son derece kapsamlı bilgiler vermektedir. Kitap, İngilizce, İsveççe ve Türkçe olmak üzere üç ayrı dilde yayımlanmıştır.

İnternet sitesi

2008'de Labranda Tapınağı ile ilgili bir internet sitesini hayata geçirdik : www.labraunda.org 
Site, P. Hellstrom'un rehberinde yer alan bilgileri içerdiği gibi aynı zamanda ekibin üyeleri, kazı çalışmalarını ortak olarak yürüttüğümüz kurumları tanıtmakta ve 2004'ten bu yana hazırlanmış ön raporları sunmaktadır. Çift dilli (İngilizce-Türkçe) sitede kapsamlı bir kaynakça da mevcut.

Halihazırdaki ortaklar, iştirakçiler

Ortaklar

Labranda Tapınağı Kazıları'ndaki çeşitli görevler için Fransız, Türk ve İsveç kurumları ile çok sayıda işbirliğine imza attık. Bu kurumlar arasında şunları sayabiliriz :

  • IFEA (FR)

  • Uppsala Üniversitesi (SW)

  • ODTÜ (TR)

  • Aydın Üniversitesi (TR)

  • Muğla Üniversitesi (TR)

  • İstanbul Üniversitesi (TR)

  • Bordeaux 3 Üniversitesi (FR)

  • Swedish Research Institute (SRII), İstanbul (SW)

  • Brown Üniversitesi (USA)

  • Hür Brüksel Üniversitesi (BE)

Destekleyenler ve sponsorlar

  • Fransa Dışişleri Bakanlığı

  • Uppsala Üniversitesi

  • IFEA

  • SRII

  • İşveç Krallığı Edebiyat, Tarih ve Antik Kalıntılar Akademisi

  • Stefan Lersten ve Maggie Dan-Lersten

  • E.Hellgren Kültürel ve Doğal Mirası Koruma Vakfı

  • J.M. Kaplan Vakfı

Labranda'daki kazı başkanları :

  • Bilgin-Altinöz, G. (METU) : Andron A'nın restorasyonu

  • Blid, J. et Hedlund, R. (Uppsala Üniversitesi ve Stockholm Üniversitesi) : M taraçası

  • Durusoy, E. (METU) : Kültür yolu

  • Freccero, A. (bağımsız restoratör) : Mermer onarım ve muhafazası

  • Hellström, P. ve Thieme, T. (Stockholm) : Andronlar

  • Henry, O. (IFEA) : Nekropoller

  • Henry, A. et Bost, Chr. (Illinois Univ. et France Archéologie) : Doğu hamamları

  • Karlsson, L. (Uppsala Üniversitesi) : Savunma düzeneği

  • Rojas, F. (Brown Üniversitesi) : Sütunlu bina

  • Vergnaud, B. (IFEA / Bordeaux 3 Üniversitesi) : Akropol

Görseller

There is no image or category is unpublished or not authorized

Kaynakça

The Final Reports: Labraunda. Swedish Excavations and Researches

  •  Vol. I:1. Kristian Jeppesen, The Propylaea, Lund 1955.
  • Vol. I:2. Alfred Westholm, The architecture of the Hieron, Lund 1963.
  • Vol. I:3. Pontus Hellström & Thomas Thieme, The Temple of Zeus, Stockholm 1982.
  • Vol. II:1. Pontus Hellström, Pottery of Classical and Later Date, Terracotta Lamps and Glass, Lund 1965.
  • Vol. II:2. Marie-Louise Säflund, Stamped Amphora Handles, Stockholm 1980.
  • Vol. II:3. J.J. Jully, Archaic Pottery, Stockholm 1981.
  • Vol. II:4. Michael Meier-Brügger, Die karischen Inschriften, Stockholm 1982.
  • Vol. II:5. Ann C. Gunter, Marble Sculpture, Stockholm 1995.
  • Vol. III:1. Jonas Crampa, The Greek Inscriptions, part 1, Lund 1969.
  • Vol. III:2. Jonas Crampa, The Greek Inscriptions, part 2, Stockholm 1972.

Volume

  • L. Karlsson et S. Carlsson (éds.), Labraunda and Karia [Boreas32], Stockholm, 2011.
  • Mylasa Labraunda / Milas Comakdag [Catalogue d’exposition], Istanbul, 2010.

Articles

  •  J. Blid, ‘New Research on Carian Labraunda in Late Antiquity’, Opuscula Atheniensia, 31-32, 2006-2007, 231-252.
  • P. Hellström, ‘Dessin d’architecture hécatomnide à Labraunda’, Le dessin d’architecture dans les sociétés antiques, Leiden 1985, 153-165.
  • P. Hellström, ‘Labraunda. Mixed orders in Hecatomnid architecture’, Proceedings of the 12th International Congress of Classical Archaeology. Athens 4-10 September 1983, Athens 1988, 70-74.
  • P. Hellström, ‘Formal Banqueting at Labraunda’, Architecture and Society in Hecatomnid Caria, Uppsala 1989, 99-104.
  • P. Hellström, ‘Hellenistic architecture in the light of Late Classical Labraunda’, Akten des 13. Internationalen Kongresses für Klassische Archäologie. Berlin 1988, Mainz am Rhein 1990, 243- 252.
  • P. Hellström, ‘The architectural layout of Hekatomnid Labraunda’, Revue archéologique 1991, 297-308.
  • P. Hellström, ‘The Andrones at Labraynda. Dining halls for Protohellenistic kings’, Basileia. Die Paläste der Hellenistischen Könige (eds. W. Hoepfner & G. Brands), Mainz 1996, 164- 169.
  • P. Hellström, ‘Sculpture from Labraynda’, Sculptors and Sculpture of Caria and the Dodecanese (eds. I. Jenkins & G.B. Waywell), London 1997, 109-113.
  • P. Hellström, ‘100 years of Swedish excavations in Turkey, and a bibliography’, in Accurata Descriptio, Stockholm 2003, 237-252.
  • O. Henry, “A Tribute to the Ionian Renaissance”, in O. Henry (éd), 4th Century Karia, Defining a Karian Identity under the Hekatomnids [Varia Anatolica XXVIII], Istanbul, 2013, 81-90.
  • O. Henry, Karlsson, L. and Blid, J., “Labraunda 2011; A preliminary report on the Swedish excavations with an Appendix by Ragnar Hedlund”,Opuscula. Journal of the Swedish Institutes in Athens and Rome 5, 2012, 49-87.
  • O. Henry, “Beş Yüzyılın Mezar Mimarisî: MÖ 6. - 2. Yüzyıllarda Karia”, Toplumsal Tarih ‘IFEA Çalışmaları’, Temmuz 2012, no. 223.
  • O. Henry, “Le Sanctuaire de Labraunda. Historique, état des lieux et perspectives de recherche”, Anatolia Antiqua XX, 227-260.
  • O. Henry, Karlsson, L. and Blid, J., “Labraunda 2011”, KST 33, 2012, 191-208.
  • O. Henry, Karlsson, L. and Blid, J., “Labraunda 2010. A Preliminary report on the Swedish excavations”, Opuscula. Journal of the Swedish Institutes in Athens and Rome 4, 2011, 19-67.
  • O. Henry, ‘Remarques sur le propriétaire de la tombe monumetale de Labraunda’, Revue des Etudes Anciennes 108.2, 2006, 415-432.
  • O. Henry, ‘Traditions funéraires cariennes’, Les Dossiers d'Archéologie, 2008.
  • O. Henry et L. Karlsson, ‘A new Karian Graffito from Labraunda’, Kadmos 47, 2009, 171-176.
  • O. Henry, Tombes de Carie, Architecture funéraire et culture carienne, PUR, 2009.
  • O. Henry, ‘Wood Reflections on Stone Tombs in Southwest Asia Minor’, in L. Summerer & A. von Kienlin (eds.), Tatarli, the Return of Colours, Istanbul, 2010, 296-315.
  • L. Karlsson, ‘Thoughts about fortifications in Caria from Maussollos to Demetrios Poliorketes’, in Fortifications et défence du territoire en Asie Mineure occidentale et méridionale. Table ronde CNRS, Istanbul 20-27 mai 1993 (Revue des Etudes anciennes 96, 1994), 141-153.
  • L. Karlsson, ‘A New Inscription from Labraunda. An Honorary Decree for Olympichos (Labraunda no. 134 and no. 49)’, with Signe Isager, Epigraphica Anatolica 40, 2007 (in print)
  • L. Karlsson, ’The Terracottas from Labraunda’, in E. Lafli & A.Muller (eds.), Figurines de terre cuite en Méditerranée orientale grecque et romaine. Production et diffusion, iconographie et fonction, colloque international, Izmir 2-6 juin 2007 (BCH, suppl.) (in print).
  • Th. Thieme, ‘The Architectural Remains of Archaic Labraunda’, Les grands ateliers d’architecture dans le monde égéen du VIe siècle av. J.-C. (Varia Anatolica 3), Istanbul 1993, 47-55.
  • Th. Thieme, ‘Metrology and planning in Hekatomnid Labraunda’, Architecture and Society in Hecatomnid Caria, Uppsala 1989, 77-90