Aleviliğin kaynakları : Abdal ve Bektaşi öğretilerinin tarihsel dönüşümü

Aleviliğin kaynakları : Abdal ve Bektaşi öğretilerinin tarihsel dönüşümü

Zeynep Oktay Uslu (Boğaziçi Üniversitesi) 

Modern Türkiye toplumunda Alevilik dinsel ve toplumsal bir kimlik olarak karşımıza çıkmaktadır. Alevi inançlarının tarihiyle ilgili en temel kaynak, kendi edebi türlerine, terminolojisine,  sembolizmine ve estetik değerlerine sahip olan, “Alevi-Bektaşi Edebiyatı” adı verilen külliyattır. Hak ettiği bilimsel ilgiyi görmemiş olan bu külliyat, Anadolu ve Balkanlar’da yerel dinsel geleneklerin oluşum süreçlerini anlamamız için elzemdir. Bu konuşma, Alevi inancının bazı yönlerinin 14. ve 17. yüzyıllar arasındaki tarihsel dönüşümünü, Alevi doktrinini oluşturan gruplardan iki tanesinin, Rum Abdalları ve Bektaşilerin ürettikleri edebi eserler aracılığıyla tartışmayı hedeflemektedir. Konuşmaya konu olan çalışma, dördü aynı zamanda Bektaşi de olan 14. yüzyıl ile 17. yüzyıllar arasında yaşamış beş Rum Abdalının eserlerinin doktrin analizini içermektedir. Rum Abdallarının Bektaşiliğin içinde erime süreci 17. yüzyılda tamamlanmıştır. Çalışma kapsamına alınan eserler, Kaygusuz Abdal’ın on bir eseri ile Sadık Abdal’ın Dîvân’ı, Yemînî’nin Fazîlet-nâme’si, Şemsî’nin Deh Murg’u, Vîrânî’nin Risâle ve Dîvân’ıdır. Bu eserleri yakından incelediğimizde “Gulât” ve 12 İmam Şiiliğine ait inançların Anadolu ve Balkanlardaki Türkmen muhitinde Safevi propagandasından çok daha önce var olduğunu görürüz. Muhammed-Ali öğretisi ile On İki imam ve Ehl-i Beyt kültleri 14. yüzyıl sonunda bu gruplar arasında mevcuttur. Bunun yanı sıra, toplum yapısını ve kurallarını reddeden, dinin zahiri yorumlarının eleştirisi üzerine kurulu yaklaşımların, bu grupların ilk ortaya çıkışından itibaren abdal ve bektaşi meşrebinin önemli bir parçası olduğunu ve bu durumun 17. yüzyılda devam ettiğini söyleyebiliriz.

Sunum dili Fransızcadır.