Acem’den Rum’a Bir Bürokrat ve Tarihçi: İdris-i Bidlisi (1457-1512)

Vural Genç (İstanbul Üniversitesi)

İdris-i Bidlîsî, modern araştırmacıların üzerinde sıkça durduğu, günümüz tarih yazımında da hafızalarda canlı kalabilen, devam edegelen bazı tarihsel tartışmaların bugün dahi merkezinde bulunan 16. yüzyıl Osmanlı dünyasının nadir figürlerinden biridir. Bidlisi, Osmanlı-Akkoyunlu, Osmanlı-Memlük ve Osmanlı-Safevi rekabetinin kıyasıya yaşandığı bir dönemde yaşadı ve 15. yy sonu ve 16. yy başında bu her dört hanedan ile de farklı nitelikte patronaj ilişkisi kurdu. Bidlisi’nin kendisi ve eserleri günümüzde dahi tarihsel bir tartışmanın odak noktasını oluşturur. İran seferinde üstlendiği rol, Safevilere yönelik bölgede izlenen siyasetteki aktif tutumu, mezhebi aidiyeti ve farklı hanedanlarla kurduğu makyavelist himaye ilişkileri bunların başında gelir. Şimdiye dek yapılan çalışmaların çoğunda kaynakları derinlikli irdelememenin doğal bir sonucu olarak genellikle içinde bulunduğu zeminden ve zamanının dinamiklerden koparılmış, romantik bakışın hâkim olduğu bir Bidlîsî tablosu çizilmiştir. Bütün bu algının sorgulanacağı ve Bidlisi’nin gerçek imajının romantik bakışlardan kurtarılacağı bu sunumda, müellife ve patronaj ilişkilerine adapte ettiği değişken zihniyetinin ürünü olan eserlerine daha farklı bir zaviyeden bakarak, II. Bayezid dönemi tarih yazımını, Osmanlı ideolojisi ve imparatorluk tasavvurunu tartışmaya, II. Bayezid ile Safeviler ve Memlükler gibi rekabet halindeki güçlü komşularının 16. yüzyılın başında bir Acem bürokratının değişken zihin dünyasında bıraktığı imajı resmetmeye çalışacağım. Bu çerçevede onun İran’daki eğitimine, içinde bulunduğu sufi ve bürokratik çevrelere, Akkoyunlu sarayındaki bürokratlık yıllarına, Osmanlı sarayındaki himaye yıllarına ve burada içinde bulunduğu kültürel ve siyasal projelere, Şah İsmail ile kurmaya çalıştığı patronaj ilişkilerine, İran ve Mısır seferindeki roller ile İstanbul’daki son yıllarına değineceğim.

Ferenc Csirkes konuşmacı olacaktır.

Sunum dili Türkçedir